راه معدن: لیتیوم، عنصر کلیدی در ساخت باتری‌های لیتیوم-یونی، در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین مواد معدنی استراتژیک جهان تبدیل شده است. این ماده حیاتی که به دلیل رنگ سفید و ارزش روزافزون آن، لقب «طلای سفید» را به خود اختصاص داده، در مرکز تحولات عظیم صنعتی و فناورانه قرار گرفته است.
با افزایش سریع تولید خودروهای برقی، توسعه ذخیره‌سازهای انرژی، و تغییر سیاست‌های جهانی به سوی انرژی‌های پاک، تقاضا برای لیتیوم به‌شدت در حال افزایش است. این روند تحولات ژئوپلیتیکی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای را در پی داشته است.
وضعیت کنونی بازار جهانی لیتیوم
در حال حاضر، بازار جهانی لیتیوم تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله رشد صنایع باتری‌سازی، رقابت ژئوپلیتیکی و چالش‌های زیست‌محیطی قرار دارد. کشورهایی مانند استرالیا، شیلی، آرژانتین و چین از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لیتیوم در جهان هستند.
استرالیا با بهره‌برداری از معادن سنگ اسپودومن، مقام نخست تولید لیتیوم را دارد.
شیلی و آرژانتین با استخراج لیتیوم از شورابه‌ها (Brine) در منطقه موسوم به «مثلث لیتیوم» در آمریکای جنوبی، نقش مهمی در عرضه این ماده دارند.
چین ضمن داشتن منابع داخلی، با خرید سهام معادن خارجی به یکی از بازیگران اصلی بازار لیتیوم بدل شده است.
طبق گزارش‌های بین‌المللی، تقاضای جهانی لیتیوم از ۶۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۱ به بیش از ۱.۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. در همین راستا، شرکت‌های معدنی و فناوری در حال رقابت شدید برای تأمین مطمئن این ماده استراتژیک هستند.
نقش لیتیوم در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و حمل‌ونقل پاک
باتری‌های لیتیوم-یونی در قلب انقلاب حمل‌ونقل سبز قرار دارند. خودروهای برقی مانند تسلا، BYD و حتی خودروسازان سنتی مانند فولکس‌واگن و تویوتا، به‌شدت به لیتیوم وابسته‌اند. هر خودرو برقی به‌طور میانگین بین ۸ تا ۶۰ کیلوگرم لیتیوم نیاز دارد.
علاوه بر این، سیستم‌های ذخیره انرژی در مقیاس صنعتی که برای پشتیبانی از شبکه‌های برق بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر (مثل انرژی خورشیدی و بادی) طراحی شده‌اند نیز وابسته به باتری‌های لیتیومی هستند. این کاربردها باعث شده‌اند لیتیوم به عنصری حیاتی در گذار جهانی از سوخت‌های فسیلی به انرژی پاک تبدیل شود.
چالش‌های موجود در زنجیره تأمین لیتیوم
علیرغم رشد سریع تقاضا، استخراج و عرضه لیتیوم با چالش‌هایی همراه است:
مسائل زیست‌محیطی: استخراج لیتیوم از شورابه‌ها باعث مصرف زیاد آب، آلودگی خاک و تخریب اکوسیستم‌های محلی شده است. این موضوع به اعتراضات محلی و فشار نهادهای محیط زیستی در برخی کشورها منجر شده است.
تمرکز جغرافیایی: عمده ذخایر لیتیوم در چند کشور خاص قرار دارند که باعث آسیب‌پذیری زنجیره تأمین می‌شود.
تأخیر در توسعه معادن جدید: راه‌اندازی یک معدن لیتیوم جدید ممکن است بین ۵ تا ۱۰ سال زمان ببرد که پاسخ‌گویی به رشد سریع تقاضا را دشوار می‌سازد.
نوسان قیمت: به دلیل فشار عرضه و تقاضا، قیمت لیتیوم نوسان زیادی دارد. در سال ۲۰۲۲ قیمت لیتیوم کربنات بیش از ۴۰۰ درصد افزایش یافت و سپس در ۲۰۲۳ با کاهش شدید مواجه شد.
رقابت جهانی برای تسلط بر بازار لیتیوم
چین در سال‌های اخیر با استراتژی بلندمدت، سرمایه‌گذاری سنگینی در معادن لیتیوم در آفریقا و آمریکای جنوبی انجام داده است. این کشور همچنین در زنجیره تولید باتری‌های لیتیومی (از فرآوری مواد اولیه تا ساخت سلول و بسته‌های باتری) تسلط بالایی دارد.
در مقابل، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ژاپن نیز تلاش می‌کنند با توسعه معادن داخلی، حمایت از فناوری‌های بازیافت لیتیوم، و قرارداد با کشورهای دیگر، وابستگی خود به چین را کاهش دهند.
بازیگران اصلی بازار و تحولات آینده
شرکت‌های بزرگی مانند Albemarle (آمریکا)، SQM (شیلی)، Ganfeng Lithium و Tianqi Lithium (چین) نقش کلیدی در استخراج و فرآوری لیتیوم دارند. همچنین شرکت‌های خودروسازی و فناوری مانند تسلا، فورد، CATL و پاناسونیک نیز در قراردادهای مستقیم با تولیدکنندگان لیتیوم وارد شده‌اند تا زنجیره تأمین خود را ایمن کنند.
در آینده‌ای نه‌چندان دور، کشورهایی که بتوانند در اکتشاف، استخراج، فرآوری و فناوری‌های نوین باتری سرمایه‌گذاری کنند، در عرصه بین‌المللی قدرت بیشتری خواهند داشت.
فرصت‌ها و تهدیدها برای ایران
ایران به دلیل ساختار زمین‌شناسی متنوع، ظرفیت بالایی برای اکتشاف ذخایر لیتیوم دارد. برخی شواهد از احتمال وجود شورابه‌های لیتیوم‌دار در مناطقی مانند کویر لوت و دشت‌های مرکزی کشور حکایت دارند. با این حال، نبود سرمایه‌گذاری، فناوری استخراج و برنامه‌ریزی کلان مانعی برای ورود ایران به این بازار استراتژیک شده است.
با ایجاد سیاست‌های حمایتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، و همکاری با کشورهای دارای فناوری، ایران می‌تواند سهمی از بازار جهانی لیتیوم به دست آورد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
لیتیوم عنصری استراتژیک در قلب انقلاب انرژی جهانی است. افزایش تقاضا برای خودروهای برقی و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی، بازار این ماده معدنی را به یکی از پرشتاب‌ترین بازارهای جهان تبدیل کرده است.
رقابت شدید میان قدرت‌های جهانی برای تسلط بر منابع لیتیوم و زنجیره تأمین آن، نشانه‌ای از اهمیت ژئوپلیتیکی این فلز در سال‌های آینده است.
برای کشورهایی مانند ایران، که هنوز وارد این رقابت جهانی نشده‌اند، فرصت‌هایی برای اکتشاف، توسعه فناوری و جذب سرمایه وجود دارد. ورود هوشمندانه به این عرصه، می‌تواند آینده‌ای درخشان برای صنعت معدن و فناوری کشور رقم بزند.